Audyt prawny, znany również jako due diligence, to proces, który odgrywa kluczową rolę w analizie transakcji gospodarczych. Termin „due diligence” pochodzi z języka angielskiego i oznacza „należytą staranność”. W Polsce i w związku z obowiązującym w Polsce prawodawstwem jego zastosowanie znajduje podstawę w szeregu czynności, które mają na celu zbadanie stanu prawnego, finansowego oraz operacyjnego przedmiotu transakcji, a także ocenie potencjalnych ryzyk związanych z jej realizacją.
Czym jest due diligence?
Due diligence polega na przeprowadzeniu wszechstronnej analizy mającej na celu uzyskanie pełnego obrazu dotyczącego sytuacji prawnej i finansowej przedmiotu transakcji. Może to obejmować nie tylko dokumenty prawne, takie jak umowy, rejestry, ale także analizę stanu księgowego, umów pracowniczych, umów handlowych oraz wszelkich innych aspektów mogących wpłynąć na rentowność i bezpieczeństwo danej transakcji.
W polskim prawie cywilnym due diligence nie ma jednoznacznej definicji ustawowej, jednak zgodnie z art. 355 Kodeksu cywilnego, strony umowy są zobowiązane do dochowania należytej staranności przy realizacji swoich obowiązków. Należyta staranność odnosi się do podjęcia wszelkich działań, które mogą zabezpieczyć interesy stron, a jej zaniechanie może skutkować odpowiedzialnością odszkodowawczą.
Dlaczego warto przeprowadzić audyt prawny?
Głównym celem audytu prawnego jest zminimalizowanie ryzyk prawnych związanych z transakcją. Przed dokonaniem inwestycji lub zakupu przedsiębiorstwa, kupujący (lub inwestor) musi mieć pewność, że stan prawny nabywanego przedmiotu jest zgodny z jego oczekiwaniami i nie generuje ukrytych zobowiązań.
Przykładem jest art. 554 Kodeksu cywilnego, który mówi, że nabywca przedsiębiorstwa lub gospodarstwa rolnego odpowiada solidarnie ze zbywcą za zobowiązania związane z prowadzeniem przedsiębiorstwa, chyba że nie wiedział o tych zobowiązaniach, mimo zachowania należytej staranności. Oznacza to, że tylko dochowanie należytej staranności (np. przeprowadzenie audytu prawnego) chroni nabywcę przed ryzykiem odpowiedzialności za zobowiązania sprzedawcy.
Kiedy należy przeprowadzić due diligence?
Due diligence należy przeprowadzić zawsze, gdy w grę wchodzi większa transakcja, szczególnie w przypadku zakupu przedsiębiorstwa, udziałów w spółkach, nieruchomości czy innych aktywów o znacznej wartości. Przykładami sytuacji, w których audyt prawny jest niezbędny, są:
- zakup przedsiębiorstwa lub jego zorganizowanej części,
- zakup udziałów w spółce,
- transakcje fuzji i przejęć (M&A),
- zakup nieruchomości o dużej wartości,
- inwestycje kapitałowe,
- transakcje finansowe, takie jak udzielenie dużego kredytu lub pożyczki.
Proces due diligence – etapy i schemat działania
Proces due diligence można podzielić na kilka kluczowych etapów:
- Zawarcie umowy o zachowaniu poufności (NDA) – Przed przystąpieniem do audytu, sprzedający i kupujący powinni podpisać umowę o zachowaniu poufności (NDA), która zabezpiecza przed nieuprawnionym ujawnieniem poufnych informacji na temat przedsiębiorstwa.
- Podpisanie listu intencyjnego – Strony transakcji często podpisują list intencyjny (LOI), który określa wstępne warunki transakcji oraz wprowadza klauzule zabezpieczające, takie jak wyłączność negocjacyjną. Sfinalizowanie planowanej transakcji lub jej warunki zwykle uzależnione są od wyników badania due diligence.
- Zbieranie dokumentów i informacji – Na tym etapie kupujący lub jego doradcy prawni i finansowi otrzymują dostęp do pełnej dokumentacji przedsiębiorstwa, która będzie przedmiotem audytu.
- Przeprowadzenie właściwej analizy prawnej – Obejmuje ona weryfikację dokumentów korporacyjnych, takich jak umowa spółki, uchwały, zmiany w rejestrach sądowych, a także umowy handlowe, umowy z pracownikami, zobowiązania podatkowe oraz inne kluczowe aspekty działalności.
- Sporządzenie raportu due diligence – Po przeprowadzeniu audytu, zespół doradców przygotowuje raport, który szczegółowo opisuje stan prawny przedmiotu transakcji oraz identyfikuje potencjalne ryzyka.
Wykorzystanie informacji z Polskiej Wywiadowni Gospodarczej w procesie due diligence
Jednym z kluczowych elementów skutecznego procesu due diligence jest dostęp do rzetelnych i wiarygodnych informacji na temat przedmiotu transakcji, w tym sytuacji finansowej i prawnej przedsiębiorstwa oraz jego kontrahentów. Nie wszystkie tego typu dane wprost wynikają z informacji zawartych w oficjalnych dokumentach badanego podmiotu. W tym kontekście, Polska Wywiadownia Gospodarcza może odegrać istotną rolę, przedstawiając sytuację w szerszym kontekście.
Polska Wywiadownia Gospodarcza specjalizuje się w zbieraniu i analizie informacji na temat przedsiębiorstw działających na polskim rynku. Z jej usług mogą korzystać zarówno inwestorzy, jak i firmy planujące nawiązanie długofalowej współpracy gospodarczej. Dane pochodzące z Polskiej Wywiadowni Gospodarczej udostępniane w Raporcie Handlowym mogą być niezwykle cennym uzupełnieniem dokumentacji analizowanej podczas due diligence. W szczególności mogą pomóc w uzyskaniu:
- Raportów finansowych i kondycji ekonomicznej – Polska Wywiadownia Gospodarcza dostarcza aktualnych i szczegółowych informacji na temat sytuacji finansowej przedsiębiorstw, takich jak bilans, rachunek zysków i strat, czy wskaźniki płynności. Tego rodzaju dane są kluczowe dla oceny stabilności finansowej firmy oraz identyfikacji potencjalnych problemów z płynnością lub nadmiernym zadłużeniem.
- Informacji o zobowiązaniach i zadłużeniu – Audytorzy przeprowadzający due diligence muszą dokładnie zbadać zobowiązania finansowe przedsiębiorstwa, takie jak kredyty, pożyczki czy zaległości wobec dostawców. Polska Wywiadownia Gospodarcza umożliwia szybkie zweryfikowanie, czy dana firma ma na swoim koncie niezaspokojone wierzytelności lub problemy z regulowaniem zobowiązań.
- Danych o zaległościach podatkowych i prawnych – Polska Wywiadownia Gospodarcza może dostarczyć informacji dotyczących zaległości podatkowych, toczących się postępowań sądowych oraz ewentualnych roszczeń wobec przedsiębiorstwa. Wiedza ta pozwala na identyfikację potencjalnych zagrożeń prawnych, które mogłyby wpłynąć na przyszłe funkcjonowanie nabywanego podmiotu.
- Weryfikacji kontrahentów i partnerów biznesowych – Polska Wywiadownia Gospodarcza dostarcza również danych dotyczących kontrahentów przedsiębiorstwa, co pozwala na ocenę ryzyka związanego z ich niewypłacalnością lub innymi problemami finansowymi. Dzięki temu możliwe jest oszacowanie potencjalnych zagrożeń wynikających z powiązań handlowych.
- Oceny wiarygodności firmy – Informacje o reputacji przedsiębiorstwa, jego historii współpracy z innymi podmiotami, a także dane o opiniach partnerów biznesowych mogą być pomocne przy ocenie długoterminowej stabilności przedsiębiorstwa oraz jego zdolności do realizowania przyszłych zobowiązań.
Włączenie informacji z Raportu Handlowego z Polskiej Wywiadowni Gospodarczej do procesu due diligence umożliwia uzyskanie pełniejszego obrazu dotyczącego zarówno nabywanego przedsiębiorstwa, jak i jego otoczenia biznesowego. Dzięki dostępowi do szerokiej bazy danych Polskiej Wywiadowni Gospodarczej, audytorzy mogą szybko zweryfikować istotne informacje, które w tradycyjny sposób mogłyby być trudniejsze do uzyskania. To znacząco przyspiesza proces decyzyjny oraz zmniejsza ryzyko popełnienia błędów w ocenie kondycji firmy, co przekłada się na lepsze zabezpieczenie interesów stron transakcji.
Konsekwencje niedochowania należytej staranności
Niedochowanie należytej staranności może prowadzić do poważnych konsekwencji prawnych i finansowych. Nabywca, który nie przeprowadził audytu prawnego, może być odpowiedzialny za długi sprzedawcy lub inne zobowiązania, o których nie miał wiedzy. W skrajnych przypadkach może to skutkować utratą środków inwestycyjnych lub koniecznością prowadzenia długotrwałych postępowań sądowych.
Zgodnie z art. 556 Kodeksu cywilnego, w przypadku wad prawnych nabywca może żądać obniżenia ceny lub odstąpić od umowy, co dodatkowo podkreśla znaczenie przeprowadzenia kompleksowego badania prawnego przed zakupem przedsiębiorstwa lub innej wartościowej transakcji.
